چربی بدن، وحشتناکترین کابوس هر کسی است. مردم می خواهند چگونگی اجتناب از آن، خلاصی از شر آن، و ساختن عضله بدون همراهی نامطلوب چربی را بدانند. درصورتیکه در حال حاضر، سوزاندن چربی بدن، اولویت اولتان باشد، صرف کمی وقت برای مطالعه ماهیت این نوع بافت، تصمیمی عاقلانه است.
هدف از وجود چربی
بدن، برای بسیاری از اعمال حیاتی خود، از قبیل تنظیم دما، تواناییهایی تولید مثلی مناسب (بویژه در خانمها)، کاهش شدت ضربه، تنظیم توازن مواد مغذی و حفظ سلامتی پوست، مو و ناخن، به چربی نیاز دارد.
حداقل مقدار نیاز بدن به چربی برای زنده ماندن (چربی ضروری بدن)، در مردان 3%، و در زنان 9% وزن بدن است. درصورتیکه کاهش چربی بدن به کمتر از این مقدار، بمعنی افزایش خطر بروز مشکلات است. مخصوصا خانمها، وقتیکه مثلا برای مسابقات تناسب اندام آماده می شوند، و درصد چربی بدنشان، تک رقمی می شود، دچار بی نظمی عادت ماهانه می شوند. چنین وضعیتی، خطر عوارضی همچون پوکی استخوان را افزایش می دهد، و باید به هر قیمتی از آن اجتناب کرد.
انواع چربی
دو نوع چربی در بدن وجود دارد؛ چربی سفید، و چربی قهوه ای.
چربی سفید:
چربی سفید برای متابولیسم (سوخت و ساز) انرژی، تنظیم دما و محافظت استخوانها و اندامها، اهمیت دارد. سلولهای چربی سفیدی که اینگونه چربی را می سازند، سلولهای بزرگی هستند، که سیتوپلاسم زیادی ندارند؛ حدود 85% حجم سلول (به اندازه یک قطره کوچک) را چربی، و بقیه را هسته و سیتوپلاسم تشکیل می دهند.
هسته چیست؟
هسته، ساختاری ویژه در اکثر سلولها (بجز باکتریها) است، که توسط غشایی از بقیه سلول تفکیک می شود. هسته، ضمن حفظ ژنها، اعمال حیاتی سلول (مثل رشد و متابولیسم) را هم کنترل می کند.
سیتوپلاسم چیست؟
ماده موجود در سلول، که داخل هسته یا سایر اندامکهای سلول نباشد. |
چربی قهوه ای:
چربی قهوه ای، اغلب در بدن نوزادان، و بین دو کتفشان دیده می شود. هدف از وجود این چربی، تولید حرارت و گرم نگه داشتن بدن است. سلولهای این نوع چربی، کوچکتر، و بعلت وجود میتوکندریهای بسیار، از نظر سوخت و ساز، فعالتر هستند. این سلولها، در مقایسه با نوع سفید، بجای یک قطره، حاوی تعداد زیادی قطره های کوچک چربی می باشند.
میتوکندری چیست؟
میتوکندری: اجزایی کروی یا بیضوی شکل در سیتوپلاسم اغلب سلولهای یوکاریوت، که حاوی مواد ژنتیکی و بسیاری از آنزیمهای مهم برای متابولیسم سلولی، از جمله آنزیمهای مسئول تبدیل غذا به انرژی قابل استفاده، می باشد. نام دیگر آن کندریوزوم است. |
ایجاد چربی:
پس از ایجاد کلیه سلولهای چربی، که معمولا در دوران بلوغ صورت می پذیرد، سلول چربی دیگری ایجاد نمی شود، و فقط سلولهای موجود حجیم تر می شوند (و البته، آنچه برای اغلب افراد در این سن باقی می ماند، سلولهای چربی سفید است).
بعلاوه، چربی زیر پوستی، همان چربی است، که درست زیر پوست قرار دارد، و اغلب ورزشکاران رشته تناسب اندام، سعی در خلاصی، یا اجتناب از آن دارند. این چربی زیرپوستی، ظاهر بدن را تحت تاثیر قرار می دهد، و هنگامیکه در جاهایی، مثل شکم و پهلوها انباشته می شود، خطر بیماریهایی مثل سندرم متابولیک ایکس را در پی دارد.
سندرم متابولیک ایکس چیست؟
هیئت سوم درمان بزرگسالان برنامه آموزشی ملی کلسترول در ایالات متحده (2001 تا 2005)، تشخیص این بیماری را مشروط به سه مورد یا بیشتر از پنج مورد زیر دانسته است:
1. افزایش اندازه دور کمر (بیشتر از 102 سانتیمتر در مردان، و 88 سانتیمتر در زنان)، که نشانگر چاقی میانه بدن است.
2. افزایش تریگلیسرید (بیشتر از 150 میلی گرم در دسی لیتر، یا 1.7 میلی مول در لیتر)
3. کاهش کلسترول اچ دی ال (کمتر از 40 میلی گرم در دسی لیتر یا 1.03 میلی مول در لیتر برای آقایان، و 50 میلی گرم در دسی لیتر، یا 1.29 میلی مول در لیتر برای خانمها)
4. فشار خون بیش از 130 بر 85 (13 روی 8.5) یا ابتلا به بیماری فشار خون
5. قند خون بیش از 100 میلی گرم در دسی لیتر (5.6 میلی مول در لیتر) یا ابتلا به دیابت |
ذخیره چربی
اکنون که از ماهیت سلولهای چربی آگاه شده اید، حتما چگونگی ذخیره چربی را در بدن می خواهید بدانید.
گوارش و جذب:
وقتی غذایی حاوی چربی خورده می شود، با اسید معده ترکیب می شود و به دوازدهه می ریزد. سپس، صفرای ترشح شده از کبد، به آن اضافه می شود، و مولکولهای تری گلیسرید، به مولکولهای کوچکتری بنام میسل تبدیل می شوند. در مرحله بعد، این میسلها، توسط آنزیم لیپاز لوزالمعده، به مکملهای گلیسرول و اسیدهای چرب شکسته می شوند.
لوزالمعده
لوزالمعده، یک اندام غده ای ترشح کننده هورمون و آنزیمهای گوارشی است. لوزالمعده انسان، زرد رنگ و به ابعاد حدود 7 اینچ (17.8 سانتیمتر) طول و 1.5 اینچ (3.8 سانتیمتر) عرض می باشد.
این غده، زیر معده قرار دارد و در محل دوازدهه به روده کوچک متصل است. بیشتر بافت لوزالمعده را مجموعه های سلولی بشکل خوشه انگور تشکیل می دهند، که مایع روشنی (شیره لوزالمعده) را از مجرای مشترک با صفرای کبد بداخل دوازدهه می ریزند. |
مولکولهای حاصل، با نوعی پروتئین پوشیده می شوند. به این مولکولهای جدید، کیلومیکرون می گویند. کیلومیکرونها، از روده جذب سیستم لنفی می شوند، و نهایتا وارد رگها و جریان خون می شوند.
کیلومیکرونها، بعلت بزرگی ابعاد، قادر به عبور از دیواره مویرگها و ورود مستقیم به جریان خون نیستند.
مرحله پس از ورود به جریان خون، ذخیره شدن بصورت همان چربیهای نامطلوب است. این کیلومیکرونها فقط بمدت کمی – معمولا حدود 8 دقیقه – در خون باقی می مانند، زیرا توسط آنزیمهایی مثل لیپاز لیپوپروتئین، دوباره به اسیدهای چرب شکسته می شوند.
انسولین:
وجود این آنزیمها برای شکستن مولکولهای چربی، مشروط به ماده دیگری بنام انسولین است. انسولین، یک هورمون پلی پپتیدی است، که از لوزالمعده ترشح می شود و به تنظیم متابولیسم هیدراتهای کربن و چربیها کمک می کند.
هنگامیکه مقدار زیادی هیدرات کربن زود جذب میل می کنید، انسولین زیادی ترشح می شود، اما وقتی هیدراتهای کربن کند جذب را همراه با پروتئین و چربی مناسب میل می کنید، میزان ترشح انسولین، ثبات بیشتری دارد.
وقتی میزان انسولین خون، مثلا پس از خوردن مقدار زیادی شیرینی بالا باشد، مقدار آنزیمهای لیپاز لیپوپروتئین هم بالا می رود، که در نتیجه، تجزیه و ذخیره چربی افزایش می یابد. به همین دلیل مهم، خوردن غذایی که حاوی هیدرات کربن ساده و چربی زیاد (مثل اغلب ساندویچها به همراه نوشابه) باشد، مناسب نیست؛ احتمال تبدیل چنین غذایی به چربی، بسیار زیاد است (با فرض اینکه نارسایی انرژی ندارید).
لیپاز، مولکولهای چربی را مجددا به اسیدهای چرب می شکند. سپس اسیدهای چرب حاصل، از خون جذب سلولهای چربی می شوند، و حجم آنها، و در نتیجه ظاهر بدن را حجیم تر می کنند.
خوردن بیش از حد هیدراتهای کربن یا پروتئین:
توجه داشته باشید که سلولهای چربی می توانند گلوکز و اسیدهای آمینه مواد غذایی پروتئینی و هیدرات کربنی مصرفیتان را هم جذب کنند. بعبارت دیگر، این فرایند اصلا محدود به مولکولهای چربی نیست. بنابراین، اگر بفکر جلوگیری از افزایش چربی هستید، خوردن بیش از اندازه هر غذایی، چه هیدرات کربن باشد، یا پروتئین، یا چربی، مناسب نیست.
البته، این فرایند، راندمان تبدیل مستقیم مولکولهای چربی به چربی را ندارد، بنابراین، خوردن بیش از حد هر یک از دو درشت مغذی دیگر، منجر به ذخیره چربی کمتری خواهد شد.
مثلا، تبدیل 100 کالری حاصل از چربی، بیش از حداکثر نیاز بدن، به چربی، فقط 2.5 کالری انرژی نیاز دارد. اما اگر این 100 کالری، از هیدرات کربن گرفته شود، بدن 23 کالری، و در صورتیکه ناشی از پروتئین باشد، مقدار بیشتری نیاز دارد. با این حساب، بهتر است حجم عمده غذای اضافیتان را هیدرات کربن (ترجیحا انواع کند-جذبی که قبلا گفته شد) یا پروتئین تشکیل دهد.
خاتمه
اکنون که با ماهیت و عملکرد چربی آشنا شدید، می توانید از این اطلاعات، برای بهبود هم سلامتی عمومیتان، و هم زیبایی ظاهری بدنتان بهره ببرید. فقط دانستن آنچه در بدن به هنگام خوردن هیدراتهای کربن کاملا تصفیه شده یا غذاهای پر چربی می گذرد، به ایجاد انگیزه لازم برای رعایت یک برنامه سالم غذایی کمک می کند. |
|
